अम्बरमावरणञ्च / Umbrella

आज का श्लोक
_____________
©

अम्ब त्वं अम्बा अम्बरमावरणञ्च
छत्रं छत्रेश्वरी तवानुग्रहं दिग्रूपेण व्याप्तम् ।
दिगम्बरोऽपि आवरणम् तत् व्याघ्राम्बरो शङ्करो
गजचर्मधरो पशुपति प्रीत्याऽभिधारयति ॥
--
अर्थ :
हे अम्बा ! जगदम्बा !! सम्पूर्ण जगत मायारूपी तुम्हारे आवरण से आच्छादित है।  यह आवरण रूपी छत्र सम्पूर्ण जगत की रक्षा करता है।  हे जननी! तुम्हारा अनुग्रह दिशाओं के रूप में सर्वत्र व्याप्त है, दिशाओं रूपी अम्बर में आविष्ट दिगंबर व्याघ्राम्बर, गजचर्मधारी पशुपतिनाथ भगवान शंकर भी उस आवरण को प्रीतिपूर्वक ओढ़ते हैं।
--   
amba tvaṃ ambā ambaramāvaraṇañca
chatraṃ chatreśvarī tavānugrahaṃ digrūpeṇa vyāptam |
digambaro:'pi  āvaraṇam tat vyāghrāmbaro śaṅkaro
gajacarmadharo paśupati prītyā:'bhidhārayati ||
--
O Mother Divine! Mother of the whole existence! Giving shelter, You covere and protect this whole Creation under the umbrella of Your Grace. Like all the directions, Your Grace is spread all over and everywhere. O Mother! Even The Lord Shankara, The Lord of all creatures, clad in the tiger-skin, in the elephant-hide, devotedly seeks Your shelter .
--    

What is not Death?

What is not Death?
____________________
©
Who dies? The physical body, the seed that germinated in the mother's womb came from father's sperm, and how and where was the beginning of this chain. innumerable bodies came into existence and degenerated, dissolved? - We just don't know.. The 'Life' that continued through all these body was never a 'person', one thinks or tends to think. The 'person' one thinks one is, assumes appearance when there is this thought in the brain. Of course, there is also a consciousness that is not 'thought' but where-in the appearance and disappearance of this thought is perceived. Even in the absence of any thought, or in the state when as the 'psychology' thinks -the thoughts keep functioning in a 'sub-conscious mind', the consciousness remains intact. say in state of sleep, when after waking up we spontaneously say, "I don't know what happens to me during sleep". One never says "I was not there in my sleep". This is evidently the proof no one can refute or deny. This indicates the consciousness where-in the uninterrupted existence of one-self was perceived was present there along-with the not-knowing state of one-self. We can say, I existed, and though don't know in what form or shape. All my worldly recognition was lost while I slept. This means one / the consciousness that supports one's physical being is independent of form and shape, though the world and the idea of being a 'person', a body and the mind associated with this body is ever so a changeless immutable underlying reality. Because the world and this 'me' as a body-mind appear and disappear together, one reach at the conclusion and also realize that this consciousness is the very foundation and source of them.
So, what really 'dies' in 'death' of a person?
Is it not the recognition only of the world and a 'me' in this perceived world that one takes different from the world and recognizes as 'my world'? Is it not this recognition that comes to a final and ultimate end? And does not this happen all the time when one is alive also? Memory keeps on adding new information and deleting the old and this apparent 'continuity' causes the notion of a center 'me' / 'person' who is but just another thought only.
Even in this moment if thought stills for a moment, we enter 'timelessness' and is not all addictions are sought after to 'gain' this state of mind for a brief or comparatively a longer moment? Sleep is the way of nature, even a way of teaching us about this secret of 'timelessness'. Time ceases to be when recognizing / recognition is lost.
Realization of this fact is awareness of the Life / Spirit / where one is Deathless. Recognition is the only Death.This death has its turns but 'What is not Death' is the ground where this play keeps on rolling on and off.
--
      

What is 'death'?

Who 'dies'? The body does not say 'I am alive or dead'. The thought 'I shall die' stays for a second or two or comes repeatedly in our consciousness of this and so many other thoughts like this or different from this. The thought in turn is a word-structure with a clear meaning or just a notion about something. When we say 'I read a book', this thought is explicit in that, we at once understand what is the purport. We know what is 'a book', what is meant by 'reading', and what is indicated by the word 'I', namely the person which people call 'me'. And for the practical sense, this person is this physical body only.So the meaning of this thought 'I read a book' is conveyed easily. But when we say 'I shall die', the meaning of 'dying' / 'death' is not clear to us. We just know that the body will decay and could be dealt with like all things inert. The body does not nor could say this. The thought that comes in our consciousness is not a firm entity, but a wave only and comes and dissolves. This thought is but an 'idea' caused because of memory, and does not specify anything in particular. So is a hypothetical thing only. However the consciousness which knows just the arising and dissolving of this thought remains firm and unaffected by coming of such many thoughts.Could this consciousness know 'death' in the same way as it knew the 'thought'? If it ends up with the dissolution of the physical body, 'who" knows? And if it stays after the dissolution of the physical body, in what form and way? All speculation about the fact of 'death', 'rebirth' is talked about and known 'indirectly' only. We can rest assured that if in death we die, there is nothing to be worried for. And if we stay as consciousness, we are never 'dead'.
Only if one can understand this whole question, one can find peace -in death and while alive.If not, one would keep on living in doubt and fear.
-- 

सत्यमेव जयते / satyameva jayate

सत्यमेव जयते / satyameva jayate
सदेव सौम्य इदमग्र आसीत् / sadeva saumya idamagra āsīt
--
©
सदेव सौम्य इदमग्र आसीत्
--
उग्रजो वा अग्रजो वा,
सदेव सौम्य इदमग्र आसीत् ॥
अनुजो वा अग्रजो वा,
सदेव सौम्य इदमग्र आसीत् ॥
नरो वा कुञ्जरो वा !
सदेव सौम्य इदमग्र आसीत् ॥
--
अर्थ :
(सत्यमेव जयते)
हे सौम्य ! ’सत्’ ही यह सदा रहा है सृष्टि के प्रारंभ में एक उग्र प्राकट्य या प्राक्तर से भी पहले का हो,
उसके अनन्तर हो, या अनन्तर (भावी) से पूर्व, वर्तमान का हो, मनुष्य हो या मनुष्यों में (नर-कुञ्जर) हो!
हे सौम्य ! ’सत्’ ही यह सदा रहा है ।
--

(satyameva jayate) 

sadeva saumya idamagra āsīt
ugrajo vā agrajo vā,
sadeva saumya idamagra āsīt ||
anujo vā agrajo vā,
sadeva saumya idamagra āsīt ||
naro vā kuñjaro vā !
sadeva saumya idamagra āsīt ||
--
Meaning :
O Saumya!
It is the 'sat'  (ऋत्) / (ṛt) / Truth, that prevails ever.
May have manifested in the form of a Big-Bang,
May have been timelessly prior to manifestation.
O Saumya!
It is the 'sat'  (ऋत्) / (ṛt) / Truth, that prevails ever.
May have been the next,
May have been the earlier.
O Saumya!
It is the 'sat'  (ऋत्) / (ṛt) / Truth, that prevails ever.
May have been man,
May have been an elephant-like man.
O Saumya!
It is the 'sat'  (ऋत्) / (ṛt) / Truth, that prevails ever.
--

पुरुषसूक्तम् / puruṣasūktam

पुरुषसूक्तम् / puruṣasūktam
______________________

ऋग्वेद मण्डल 10,
मन्त्र संख्या 90-1
सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात् ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम् ॥
--
अर्थ : सम्पूर्ण चराचर जगत को आवृत करता हुआ वह सहस्रशीर्ष (सहस्र मस्तकों से युक्त), सहस्राक्ष (सहस्र नेत्रवाला), सहस्रपात् (सहस्र पादयुक्त) पुरुष (आत्मा / चेतना) भूमि (देह में नाभि) से 10 अङ्गुल ऊपर (मनुष्य के हृदय में) स्थित है।
-- 
ṛgveda maṇḍala 10,
mantra saṃkhyā 90-1
sahasraśīrṣā puruṣaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt |
sa bhūmiṃ viśvato vṛtvātyatiṣṭhaddaśāṅgulam ||
--
Meaning :
The Supreme Being (puruṣaḥ) with a thousand heads, a thousand eyes and a thousand foot-legs, Permeating The Whole Existence, is There seated (in the heart of man), 10 digits above the ground (navel).
--

’उत्कल-माहात्म्य’

सुप्रभात!
सर्वे भवन्तु सुखिनः
सर्वे सन्तु निरामयाः ।
सर्वे भद्राणि पश्यन्तु,
न कश्चिद्दुःखमप्नुयात् ॥
--
उड़ीसा भगवान जगन्नाथ का अपना स्थान है, वहाँ पर होनेमात्र से बड़ा सौभाग्य जीवन में दूसरा नहीं है, मेरी बात पर भरोसा न हो तो ’स्कन्दपुराण’ में ’उत्कल-माहात्म्य’ या श्रीमद्भाग्वत् का एक गंभीर अध्ययन कर लीजिए । हमारा यह दुर्भाग्य ही या प्रमाद ही है कि हम तीर्थस्थानों को ’तप’ करने के स्थान की बजाय ’भोग’ और ’मनोरंजन’ करने का स्थान समझते हैं । तीर्थस्थानों पर किए हुए पापों और पुण्यों सभी का फल सहस्रगुना हो जाता है । ’टूरिज़्म’ के नाम पर हम पूरे संसार को नरक में ढकेलते जा रहे हैं ।
--

Just For Record.....2.

Just For Record....2.
__________________
A passage from skanda-purANa :
Chapter 22.
--
कलाप ग्रामनिवासी सुतनु  द्वारा नारदजी के जटिल प्रश्नों का समाधान -
नारदजी कहते हैं - अर्जुन! मैं देश-देश घूमकर विद्यारूपी नेत्रवाले ब्राह्मणों की परीक्षा करता हूँ। यदि वे मेरे प्रश्नों का उत्तर दे देंगे, तब मैं उन्हें  दान करूँगा।  ऐसा विचार करके मैं उस स्थान से उठा और महर्षियों के आश्रमों पर इन प्रश्नरूपी श्लोकों का गान करता हुआ विचरण करने लगा।  वे श्लोक इस प्रकार हैं, सुनो…
मातृकां को विजानाति कतिधा कीदृशाक्षराम्।
पञ्चपञ्चाद्भुतं गेहं को विजानाति वा द्विजः ॥
बहुरूपां स्त्रियं कर्तुमेकरूपां  च वेत्ति कः।
को वा  …
'मातृका' में 52  अक्षर बताए गए हैं उनमें सबसे प्रथम अक्षर ॐ कार है।  उसके सिवा 14 स्वर 33 व्यञ्जन, अनुस्वार, विसर्ग, जिह्वामूलीय तथा उपध्मानीय -ये सब मिलकर 52 मातृका (Matrics / Matrix) वर्ण माने गए हैं।
.......
.......
'क'  लेकर 'ह' तक 33 देवता हैं।
'क' लेकर 'ठ' तक तो 12  'आदित्य' माने गए हैं।
'ड' से लेकर 'ब' तक  अक्षर हैं , वे 11  'रुद्र' हैं।
'भ' से लेकर 'ष' तक 8 'वसु' माने गए हैं।
'स' और 'ह' -  दोनों 'अश्विनीकुमार' हैं।
--
A passage from skanda-purANa :
Chapter 22.
--
The 'Pantheon' (the family) of divine manifestations has these 33 members.
The 52 letters (varNa) form the whole Matrix.
Letters :
ka, kha, ga, gha, ~Ga,
c, cha, ja, jha, ~Ja,
'Ta', 'Tha' 'Da', 'Dha', 'Na',
'ta', 'tha', 'da', 'dha', na',
'pa' 'pha', 'ba', 'bha', 'ma',
'ya', 'ra', 'la', va', sha', 'Sha',
'sa' and 'ha',
Are the 33 letters in the above Matrix that are 'devatA'
--
  


          

Just For Record.....1.

Just For Record.....1.
__________________
©
Thanks! This made my day! Happy Summer Solstice ... See this that I 'tweeted' @vinayvaidya111 ; वृध् > vṛdh , वर्ध् > vardh > birth / growth,
मृ > स्मृ > मृ (लोपः शाकल्यस्य) >
mṛ > smṛ > mṛ (lopaḥ śākalyasya > अष्टाध्यायी > aṣṭādhyāyī 8/3/19 )
> memory / Mary,
Another way : मायिक > māyika > magic,... माया > Mary.
यह्वः > yahvaḥ > Jehovah
> ऋग्वेद (मण्डल 10) > ṛgveda (maṇḍala 10)
Hebrew : yod-he-vau-he.
33rd degree of the Freemasonry of Scotland, it is displayed above the gateways of our old cathedrals, is formed of four Hebrew letters, and reads thus, Yod-he-vau-he,
יהוה.
This indicates the 33 Divine-heads 33 कोटि देवाः The 33 forms of Divinity (देवता)
This should be taken as the 33 manifest forms of the Ishvara (The One Reality  / Brahman) That Governs the Whole manifestation. People unknowing this fact tend to believe there are 330 million 'Gods'. That is an erroneous notion.

नक्तः > naktaḥ / naktaṃ > night / nacht (German),
वप् > वपतिः > vap > vapatiḥ > Baptist,
भानस्फुर् > bhānasphur > bonfire,
सं युवन् > saṃ yuvan > San Juan.
ऋत् / रीति > ṛt / rīti >
सतः / सतो अव लिष् / > sataḥ / sato ava liṣ / Catholic,
हेलि > हेलि > Heli > Holi > Hoi, Sun,
> Whole, Sole, Soul.
हेलिस्थः > हेलिस्थित > helisthaḥ > helisthita
सन्त ईशबल > सन्त ईशबला > santa īśabala > santa īśabalā
> ईशबाला > īśabālā > Isabel,
सूनु > sūnu >
अवृजिन् > वृजिन् > avṛjin > vṛjin > virgin.
मायिक > māyika > magic,...
--

काल / Time!

काल / Time!
--
तदेजति तन्नैजति तद् दूरे तद्वन्तिके ।
तदन्तरस्य सर्वस्य तदु सर्वस्यास्य बाह्यतः ॥
(ईशावास्योपनिषद् 5)
--
अर्थ :
काल !
वह गतिशील है, वह स्थिर है, वह दूर है, वह पास है, वह सबके भीतर है और वही इस सब से बाहर भी है !
--
tadejati tannaijati tad dūre tadvantike |
tadantarasya sarvasya tadu sarvasyāsya bāhyataḥ ||
(īśāvāsyopaniṣad 5)
--
Meaning :
Time!
He moves, He moves not, He is distant, He is near, He is within all, He is so also outside of all this,
--

muṇḍakopaniṣat 3-2-3.

मुण्डकोपनिषत् / muṇḍakopaniṣat 3-2-3.
©
न पूर्णो न अर्धो न अपूर्णो न अर्ध्यो ।
अर्हो हि सत्यो योऽर्हति लभेत्सैव ॥
--
na pūrṇo na ardho na apūrṇo na ardhyo |
arho hi satyo yo:'rhati labhetsaiva ||
--
Meaning :Neither half nor divisible, Truth is attainable by him only who-ever deserves.
--
I think the following shloka may be of contextual importance :
नायमात्मा प्रवचनेन लभ्यो
न मेधया न बहुधा श्रुतेन ।
यमेवैष वृणुते तेन लभ्य-
स्तस्यैष आत्मा विवृणुते तनुं स्वाम् ॥
मुण्डकोपनिषत् 3-2-3.
--
nāyamātmā pravacanena labhyo
na medhayā na bahudhā śrutena |
yamevaiṣa vṛṇute tena labhya-
stasyaiṣa ātmā vivṛṇute tanuṃ svām ||
muṇḍakopaniṣat 3-2-3.
--
Meaning : Neither by discussions or great intellect, nor by having heard about this repeatedly is This 'Atman' attained, but is revealed before one in its true form, is attainable by him alone who-ever deserves (This Atman).
--

'atha yogAnushAsanaM'.

©
'atha yogAnushAsanaM'
--
'The thinker is the thought.' could be interpreted in two ways. Could give us 2 meanings. the idea of the existence of a 'thinker' is a thought only, like other myriad thoughts. When thought says 'there is this table, then we know the meaning of 'table'. when 'The thinker is the thought.' is said , we have no such an object like 'table' there, which has been pointed out in this statement. So this simply means 'Thinker' is but a 'thought' moving like so many other relevant or irrelevant ,rational / irrational thoughts. There is another meaning as is suggested by you. I would explain this in this way : 'thought' is the functioning of 'brain' in any specific physical 'body'. And there is also a 'consciousness' which knows this fact. The 'consciousness' is not saying a word. It is simply there and the movement of thought happens according to its own rules. The 'memory' is a store-house' of all such verbal assertions, and 'a meaning' given to a 'thought' is just formal, or is again in terms of a 'thought' only. The question is : What is this 'one' who / that claims oneself as the 'thinker'? 'consciousness' does not nor can claim this. Obviously It is the association of two thoughts that gives rise to the apparent existence of 'a thinker', who is just not there. This false notion of emptiness assumes the form of 'a thinker' in memory. Though false, it is the centre of all creation that is within the periphery of 'thought'.
The whole phenomenon 'the thought + the thinker' presuppose a support and ground, where-in this play happens and there is a 'witness' which is self-evident and not an 'inference' like thought / thinker. And this word 'witness' is being used in a loose sense. Let us say, there is such an entity which could be termed as 'witness' and by no logic, experience or evidence of any kind could be denied to have 'existence', though we can't say anything about its nature and form. And this is never a 'person' of the kind. We can say it is 'impersonal'. We should not hurry to describe its way of functioning, but accept that this thing is there. If we deal with this thing through thought / logic, we shall stuck in the groove that is thought / thinker. We need a kind of 'silent watchfulness' only, that couldn't be 'practiced'. And we should say 'we don't know'. Regards.
And I sincerely feel Vedanta has a way to it, 'Right meditation' has also a way to it, but don't know if the traditional religion of east or west or of anywhere else could ever 'touch' it. Nietzsche said 'God' is dead. This appeals to me. The 'God' as 'thought' is dead the moment he is born as a thought. And we really need to say 'good-bye' to that God, if we want peace and happiness on earth.
'yoga' in line with all major vedik scriptures begins with the aphorisms 'atha yogAnushAsanaM' , 'yogashchittavRttinirodhaH' , 'tadA dRShTuH swarUpe'wasthAnaM' and 'vRittisArupyaM-itaratra'. This puts forward in clear words what is 'yoga'. This treatise by Patanjali talks about 'vRitti' which in all its implications could be taken just a Sanskrit word for 'thought'. And then further explains the nature and essence of thought, and how unless this thought is 'silenced' one can't see one's Real form.... And Both SAnkhya and Vedanta don't attempt 'defining' or explaining and mentioning 'God'. And that is how even an 'atheist' may sometimes find these two streams of SanAtana-dharma agreeable.
I love J.Krishnamurti who started with this 'phrase-like' statement 'Thought is the thinker'. 'Experience is the experiencer' .. This opens up an altogether different approach away from 'traditional ways of thought'. And though J.Krishnamurti hardly mentions about Vedanta and the related trends (and for the obvious reasons), he begins with the mention of 'consciousness' which is truly the connecting cord for all and every-one, and who-so-ever could find a thread could go further with him.
Q.:Does the brain think or is the brain a thought?
Brain is but a system where thoughts appear and disappear, emerge-out and subside again and again. As such every 'thought' is a wave-like movement that could not be captured in a concrete shape and form. And 'there is a thinker, and I am that thinker' is again a delusive thought only, that surfaces at times and stays as a habit in brain.
Sri Ramana says each and every thought is invariably associated in this conscious or sub-conscious thought 'I AM'. Patanjali also points out to the same, but indirectly. He talks about 'asmitA-samAdhi'. where-in one (aspirant) understands that 'I AM' sense is also a 'thought' only and is got rid of by this understanding.
Q. :Wonderful, all these thoughts from Africa, India, Europe.... but in the end we do not even know where they are from, what they mean and who is thinking or witnessing them.
A. :'...who is thinking or witnessing them...' But could the fact of witnessing(?) be denied or refuted,
Q. : Sounds a little bit like Descartes (cogito, ergo sum).
A. : There is one 'I am' that Descartes speaks of : 'I think therefore I am', There is another 'I am' Vedanta speaks of, :  'I am therefore I think'.
The 'I am' Descartes talks about is an 'inference', The 'I am' Vedanta talks about is the 'consciousness' devoid of sense of being a specific person, where 'The observer is the observed'. Though J.Krishnamurti says this keeping in view a very different meaning then Vedanta. And what J.Krishnamurti says applies to a person who is a seeker or not even a seeker., while what Vedanta says is applicable to both A jnAnI or an ajnAni (one who has realized the Brahman /Self / Atman, and  one who has not realized the Brahman / Self / Atman, respectively).  

'mumukShu' / 'siddha'.

बद्ध-पद्मासन-स्थिते योगी यतति सिद्धये ।
बुद्ध-पद्मासन-स्थिते सैव लभते मुक्तिम् ॥ 
--
बद्ध-पद्मासन-स्थिते योगी यतति मुक्तये ।
बुद्ध-पद्मासन-स्थिते सैव लभते मुक्तिम् ॥
--          
baddha-padmAsanasthite yogI yatati siddhaye |
buddha-padmAsanasthite saiva labhate muktiM ||
--
baddha-padmAsanasthite yogI yatati muktaye |
buddha-padmAsanasthite saiva labhate muktiM ||
--
... I composed the above shloka 2 days ago.
This explains the two आसन  'Asanas' / 'Yogika-postures' which are practiced by a  योगी  / yogi, one मुमुक्षु / 'mumukShu' (aspiring liberation) and another सिद्ध  / 'Siddha' (One Having attained the liberation).
--
Commentary and Meaning :
बद्ध-पद्मासन-स्थिते / baddha-padmAsanasthite -
This yogik posture is performed when one sits in a lotus-posture, that is sitting cross-legged when the legs are crossed over one-another in a locked  position. This could be again done in 2 ways. One, when the right leg is under the left, and another when the left is under the right. This is simple for a kid, and if a kid keeps practicing this can perform the same even after many years, even in the old-age, provided he / she  has kept in touch with the same.
The same पद्मासन / padmAsana thus could be done in 2 ways and has subtle implications accordingly. The right and left brains are directly affected in subtle ways giving different conditions and states of consciousness accordingly. But I would write about them in some other post.
(If  interested, refer V.S.Ramachandran  for  details )
योगी - yogI -An aspiring spiritual seeker practicing 'yoga'.
यतति - yatati - makes efforts.
Though यतति / 'yatati' is a declension of 'yat' / 'यत्'  verb-root (धातु) which is a verb (क्रियापद) of the 'AtmanepadI' / आत्मनेपदी -kind, and takes the form 'yatate' / 'यतते ' in the simple present tense (लट् लकार), I have opted for yatati / यतति / 'yatati'  because the same has been used as such in Gita Chapter 7 shloka 3.
सिद्धये  / मुक्तये - siddhaye / muktaye - to accomplish liberation.
बुद्ध-पद्मासन-स्थिते - buddha-padmAsanasthite - One well fixed seated in the posture a buddha / Siddha sits in effortlessly, having absorbed in Self / Brahman.
सैव - saiva - The same one,
लभते - labhate - attains,
मुक्तिम् - muktiM - The Liberation.
--
A seeker who practices 'yoga' in order to attain liberation sits in a baddha-padmAsana, while One who has attained the Liberation in a posture buddha-padmAsana.
Note : Care should be taken and one should remember that an ordinary man can also be seen seated in a buddha-padmAsana posture and one should differentiate between a 'Siddha' / 'Liberated'-one and such an ordinary one.
--
Grammatically / in spelling there is though a slight difference between the words 'baddha' and 'buddha'. The two words have an altogether and almost opposite meaning in fact.
--        

Art and Vedik yantra mantra and tantra.

Art and Vedik yantra mantra and tantra.
--
©
This seems the beginning of Tantra and yantra. yantra deals with working out a 'system' of phonetic / figurative characters, while tantra gives the 'body'. Each character is supposed to 'bear' a 'phonetic-value' that is 'sound-pattern', and is again a compounded complex of vibration codified. Vibration is energy + direction. This way any of such a system worked out gives rise to an 'entity' / 'devatA'. That is 'consciousness' / 'intelligence 'personified'. This constitutes the basic of Vedika approach. One can also 'discover' a 'devatA' by chance or by His / Her Grace. And this forms the elementary basics of whole Veda. Rishi is one who explores in such the possibilities....
And you can include 'color' / 'tone', 'shade' and 'pattern' / 'style' and enhance the magic.
--

उन दिनों / अविज्नान

उन दिनों / अविज्नान
--
क्या अपने-आपको ’खुली क़िताब’ की तरह रख पाना मुमक़िन भी है?
दूसरों के लिए तो बाद की बात है, ख़ुद अपने लिए भी?
क्योंकि हम अपने-ख़ुद के लिए भी खुली किताब कहाँ होते हैं?
बहुत सी चीज़ें हम जाने-अनजाने सीख लेते हैं या मज़बूरी में हमें करना पड़ती हैं, हम झूठी प्रतिष्ठा पाकर गौरवान्वित दिखलाई देने की क़ोशिश करते हैं, और फ़िर वह हमारा ’दूसरा चरित्र’ हो जाता है । इसलिए मुझे लगता है कि इतना भी काफ़ी है कि यदि हम अपने-आप के लिए एक”खुली क़िताब’ हो सकें !
और जब हम अपने-ख़ुद को ही खुली क़िताब की तरह नहीं देख पाते / देखना चाहते, तो फ़िर दूसरों के लिए कोई कैसे खुली क़िताब हो सकता है ?
--
शुभ रात्रि !
--
face-book  पर कल यह प्रतिक्रिया टिप्पणी के रूप में लिखते समय 'हिन्दी का ब्लॉग' में लिखी मेरी पोस्ट्स 'उपन्यास उन दिनों' का एक पात्र 'अविज्नान' याद आ रहा था।
सेतु-सोपान-सूत्र उसकी ही कहानी थी।
--
'खुली क़िताब'?
वह ठठाकर हँस पड़ा।
"किसी की जिंदगी अगर खुद उसके लिए ही खुली क़िताब हो जाए तो 'मुक्ति' दूर नहीं रह जाती। "
मैं चुपचाप मुस्कुराते हुए उसे देखता रहा।
"देखिए सर ! आपने तो शास्त्रों का गहन अध्ययन किया है!"
मैं उसकी किसी भी बात को बहुत धैर्य शान्ति और ध्यान से सुनता था।
"?"
"आप तो जानते हैं कि शास्त्रों में तीन 'एषणाओं' की बात कही जाती है। "
"हाँ, …"
"पुत्रैषणा , वित्तैषणा, और कीर्ति / यश-एषणा, …"
"…"
"जो मनुष्य अपने आपको खुली क़िताब  की तरह देख सकता है उसे बख़ूबी पता होता है कि ये तीनों एषणाएँ 'अपने-लिए' होती हैं और 'मेरे भविष्य' के काल्पनिक विचार पर आधारित होती हैं।  ऐसा मनुष्य यह भी देख लेता है कि 'जिस भविष्य' के बारे में यह एषणाएँ होती है वह आकाशकुसुम है।"
अब मेरा मुस्कुराना बंद हो गया था और कान ज्यादा सतर्क हो गए थे।
"चलिए शास्त्रों को जाने दें, पहले यह देख लें की क्या ये तीनों एषणाएँ मूलतः 'लोभ' के ही कारण नहीं जन्म लेतीं ?"
"हाँ।"
"और क्या लोभ एक सम्मोहन नहीं है जो मुझे 'मैं जो / जैसा हूँ" उसे तथ्य अर्थात् 'खुली क़िताब' की तरह देखने /पढ़ने से न सिर्फ रोकता है, बल्कि उस क़िताब के अस्तित्व तक से मेरा ध्यान बलपूर्वक हटाता है?"
अब मैं फिर से मुस्कुराने लगा था।
--   
     
  
       

॥ श्री गु रु च रि ता नं द ॥

॥ श्री गु रु च रि ता नं द ॥
ॐ
--
सौजन्य :

श्रीनिसर्गदत्त अध्यात्म केंद्र  मुम्बई द्वारा प्रकाशित प्रथम आवृत्ति / 02 एप्रिल 1977
--
लेखक : श्रीयुत श्रीकान्त गोगटे
मुद्रक : श्री रमेश मा. यादव
मनीषा प्रिंटर्स , परळ , मुंबई  12
--



॥   श्री गु रु च रि ता नं द   ॥
_______________________
॥ प्रथम उल्लास ॥

ॐ
॥ श्री स द्गु रु स म र्थ ॥
____________________________
ॐ नमो गणेशा गजानना ।
प्रभु   आदिनाथनंदना   ।
सर्व      मूळारंभस्फुरणा ॥
प्रणवरूपा ॥१
नमूं   तुज   देवी   सरस्वती ।
सर्व    काव्यकला   भारती ।
प्रकाशो गुरुदासाची स्फूर्ती ।
चरित्रगानीं ॥२
नमो नमो श्रीसद्गुरुनाथा ।
कृपामूर्ति श्रीनिसर्गदत्ता ।
तव चरणीं  विनम्र  माथा ।
दीनबन्धो ॥३
जय जय सद्गुरु उदारा ।
जय जय  पतितोद्धारा  ।
जय जय  दयासागरा  ।
स्नेहसिंधो ॥४
अति अगम्य तव महिमा ।
सगुणा निर्गुणा निरुपमा ।
परि गुरुदासा अदम्य प्रेमा ।
गुणगायनीं ॥५
तव हा दास वाक्दुर्बळ ।
गुरुचरित्रगानी नसे बळ ।
कैसे वर्णावे गुण सकळ ।
निर्गुणाचे ॥६
सद्गुरु स्वरूपज्ञानाचार्य ।
परमाकाशीं विज्ञानसूर्य ।
तेथें प्रकाशण्या कैसें धैर्य ।
काजव्यासी ॥७॥
विशुद्ध विज्ञान-पौर्णिमा ।
सद्गुरु  स्वरूप-चन्द्रमा ।
कैसा कळे तयाचा महिमा ।
बाघुळासी ॥८॥
सद्गुरु विज्ञान-धन कुबेर ।
गुह्य बोधरत्नांचें भांडार ।
तयाचे मोल न जाणे पामर ।
अभागी रंक ॥९॥
परि दासाची उताविळ वाणी ।
सरसावे    अक्षम    लेखणी ।
कासयाची  घालावी  वेसणी ।
अजाणासी ॥१०
ये  गे  ये  गे  सद्गुरु  माऊली ।
घाली  कृपादृष्टिची  सावली ।
बाळाच्या हातीं चालवी भली ।
अक्षर रेषा ॥११
तव   स्नेहाशीर्वाद   किमया ।
वाढवो काव्यस्फूर्ति लीलया ।
गुरुचरितगान         गावया  ।
लाभो वाणी ॥१२
तव वात्सल्याचिया अंकावरी ।
माये   बाळ   निर्भयी   अंतरी  ।
आत्मबोधाचा    मधुर   भारी  ।
देगे पान्हा ॥१३
माये, संकोच नसे बाळासी ।
सदा  बिलगे  तव  वक्षासीं  ।
विसावे  स्नेहाळ  बाहुपाशी ।
माऊलीच्या ॥१४
तेथें    बोधामृत-कुंभ    पूर्ण  ।
बालकमुखीं  स्तन्यजीवन  ।
न लगे बाळासी अन्य पोषण ।
बलवर्धक ॥१५
अस्फुट अजाण बोबडे बोल ।
माय  ऐके सहास्य स्नेहल  ।
चुंबी कितीदा मुख कोमल ।
कौतुकाने ॥१६
संदेहीं   अडखळती   पाय  ।
सत्वर   हाता   धरते  माय  ।
हळू  हळू   चालवीत  जाय  ।
सांभाळोनी ॥१७
श्रमतां    कवटाळी    सत्वर  ।
क्रंदतां   बक्षीं    देतसे    धीर  ।
मायेच्या कंठीं विश्वासती कर ।
बालकाचे ॥१८
बाळासी मातेचा पूर्ण विश्वास ।
तव   ठायीं  गे  अनन्य  आस ।
चरितगानीं    सुयश     खास  ।
मातृबळें ॥१९
गुरुमाये   तव   धैर्यवाणी  ।
येई निश्चित अन्तर्श्रवणीं ।
दासा वाटे धीर आश्वासनीं ।
आशीर्वचनीं ॥२०
गुरुमायेची  जैसी  प्रेरणा ।
तैसी स्फूर्ति गुरुदासमना ।
श्रीगुरुचरितानंदगायना   ।
कृपामधुर ॥२१
_____________________________________
॥ इति प्रथमोल्लासः ॥

                 ॥  श्री गु रु च र णा र्प ण म स्तु ॥
_____________________________________
--
ॐ
--
॥   श्री गु रु च रि ता नं द   ॥
_______________________
॥ द्वितीय उल्लास ॥

ॐ
॥ श्री स द्गु रु स म र्थ ॥
____________________________

नमो श्रीसद्गुरुचरणकमला ।
मानसभ्रमर   तेथ   रमला  ।
दुर्लभ   चरितामृतबिन्दुला ।
होई लुब्ध ॥१
रस शोधितां चाले गुणगुण ।
वेचुनी  घेई  मधु कणकण ।
सेवितां वाढे अंतरीं स्फुरण ।
आनंदगानीं ॥२
जाणण्या गंगा महिमा सकळ ।
शोधावें    पवित्र    गंगोत्रीमूळ ।
तैसी जाणावी शुभजन्म वेळ  ।
चरितारंभीं ॥३
गुरुभक्तां   दीर्घकाळ   अज्ञात  ।
श्रीगुरुची  जन्मतिथि  निश्चित  ।
जन्मोत्सवा उत्सुक बहु  भक्त ।
घेती शोध ॥४
पुसतां    सस्मित     श्रीमहाराज   ।
वदती "जन्मतिथीचें काय काज ।
अजन्म्यासी   जन्मवार्ता   आज  ।
कैसी पुसतां" ॥५
सत्य सत्य श्रीसद्गुरुवचन ।
परमात्मस्वरूप जो संपूर्ण ।
तयासी  कैसे जनन मरण ।
निर्गुणासी ॥६
श्रीसद्गुरुसी    भक्त   वदती ।
"श्रीगुरुपरंपरेमाजी चालती ।
जयंती-उत्सव,   पुण्यतिथी  ।
भक्तिभावें ॥७
तैसा   श्रीगुरुजयंती-उत्सव   ।
स्वामी, साजरा करूं अभिनव ।
तेणे     वाढेल     सुभक्तिभाव  ।
गुरुभक्तांचा ॥८
तयांची   कळकळ   पाहोनी  ।
सद्गुरु    संतुष्ट  अंतःकरणीं  ।
देती अनुमति प्रसन्न वदनीं ।
स्नेहभरें ॥९
श्रीसद्गुरुकृपेनें    अवचित ।
गवसे जन्मतिथि  निश्चित ।
भक्तजन    अति आनंदित ।
भाग्यबळें ॥१०
पवित्र कांबळी घराण्यांत ।
सत्पिता श्रीशिवरामपंत ।
माता पार्वतीबाई सेवारत ।
पतिव्रता ॥११
भगवत्-भक्त    मातापिता ।
व्रतपालनी  परम   आस्था ।
तन्मय नित्यभजन गातां  ।
प्रेमभावें ॥१२
तयांचे  उदरीं  मुंबापुरीत ।
निर्गुण सगुणी साकारत ।
साधावया  भक्तजनहित ।
लौकिकी जन्म ॥१३
शके  अठराशे  एकोणीस  ।
श्रीहनुमान         जयंतीस ।
प्रातःकाळीं शुभ समयास ।
जन्म-उदय ॥१४
म्हणोनी शुभ नाम ’मारुती’ ।
बाळसेदार     सदृढ     मूर्ति  ।
देवभजनप्रिय        शुद्धमति ।
अतिशयेंसी ॥१५
पुढें  प्लेगरोगाच्या  साथींत ।
सपरिवार         शिवरामपंत ।
जाती जन्मभूमी कोंकणांत ।
नांदावया ॥१६
नररत्नसंपन्न रत्नागिरि ।
मालवणभूमि     रम्यभारी ।
तेथें    कांदळगांवामाझारी ।
स्थायिकवास ॥१७
चरितार्थस्तव उत्तम शेती ।
गोपालनीं     परम   प्रीति ।
शिवरामपंत       आचरती ।
कृषिकर्म ॥१८
उभयतां पतिपत्नी सात्त्विक ।
दयाळू    परहिता    उत्सुक  ।
गाती भजन उत्साहकारक ।
उच्चस्वरें ॥१९
सप्रेम  वाचती   रामविजय ।
नवनाथ  पोथी,  हरिविजय ।
संकष्टी एकादशी अतिशय ।
व्रत पालन ॥२०
विष्णुभटजी गोरे ब्राह्मण ।
सत्त्वशील  विद्यासंपन्न ।
कृषिजीवी  गरीब सज्जन ।
सत्पुरुष ॥२१
ऐशा ब्राह्मणाच्या सत्संगात ।
नित्य  रमती   शिवरामपंत ।
पारमार्थिक    चर्चा    रंगत ।
उभयतांचीं ॥२२
ऐसे नित्य सात्विक संस्कार ।
बाल मारुती सेवी सत्वर ।
सत्त्व बीजा अंकुर जोमदार ।
सद्गुणांचें ॥२३
एकदां  महाराज  सांगतीं ।
बालपणाचीं  प्रथम स्मृति ।
ऐकतां  वाटें  सूचक अती ।
आध्यात्मिक ॥२४
"एके दिवशीं  डोंगरावरून ।
चालतां सकाळीं पूर्वेकडून ।
घडलें  उज्ज्वल सूर्यदर्शन ।
चिरस्पष्ट ॥२५
बालमारुती नित्य रानांत ।
गोचारणी मित्रांसंगें रमत ।
नाना कथा उत्साहें सांगत ।
आनंदभरें ॥२६
कृषिकाम करण्या आवडी ।
नाना  पुष्पें   वेंचण्या  गोडीं ।
फलसंवर्धनीं आस्था उघडी ।
स्नेहभावें ॥२७
परदुःख    पाहोनी    सत्वर  ।
सहाय्य करण्या सदा तत्पर ।
अंतरीं     कळवळा      उदार ।
मधुरवाणी ॥२८
स्थानिक विद्यालयीं ग्रामीण ।
झालें     प्राथमिक    शिक्षण ।
पुढें       शिकण्या    मालवण ।
बहुदूर ॥२९
बालकाची बुद्धि जात्याच सूक्ष्म ।
वाटे    जिज्ञासा    चौफेर    परम ।
पाहतां     सृष्टिलीला     अनुपम ।
रहस्यमय ॥३०
नानाविधरंग     फुलावरतीं ।
कोठून कैसे नित्य बहरती ।
तुरट   आंबट   फळें   होती  ।
कैसीं मधुर ॥३१
दिसे     नियम    निसर्गात  ।
बिया नेहमीं फळांच्या आंत  ।
परि काजूबिया बाहेर दिसतें ।
कोण्याकारणें ॥३२
शेतांत   दिसे    मातीच    माती ।
परि एका दाण्याचे अनेक होती ।
अनेक    दाणे    कोठून    येती ।
नकळे लीला ॥३३
लोक  म्हणती  जग आहे जुने ।
मग का  गरीबी, दुःख भोगणें ।
उच्चनीच  भेद कोण्या कारणे ।
समाजांत ॥३४
ऐसे   नाना   प्रश्न  सतावती ।
कोणी करीना जिज्ञासा पूर्ति ।
वयासंगें   समस्या    वाढती ।
अनिवार ॥३५
फिरे काळाचें अमोघ चक्र ।
घडे  विघडे मनुष्य संसार ।
उदय  अस्त  क्रम साचार ।
सॄष्टिमाजी ॥३६
ओढवे   आपत्ति   कुटुम्बात ।
देह   ठेवती   शिवराम   पंत ।
देउनी ब्राह्मणमित्रा  निश्चित ।
पूर्वसूचना ॥३७
येतां प्रतिकूल परिस्थिति ।
ज्येष्ठ बंधू मुंबईस जाती ।
चरितार्थाची  सोय पाहती ।
भाग्यानुसार ॥३८
तेव्हां  चरित्रनायक तरुण ।
तया   वाटे   करावें  आपण ।
निजभाग्य शोधण्या प्रयाण ।
मुंबापुरीस ॥३९
जेहवां  वय  वर्षें  एकवीस ।
साधुनी   सुयोग्य   संधीस ।
केलें गमन भाग्यनगरीस ।
उत्साहभरें ॥४०
मानव  चाले   पुढत  पुढती ।
न कळे भाग्यचक्राची गती ।
जीवनमार्गीं   वळणें    अति ।
रहस्यमय ॥४१
__________________________________
॥ इति द्वितीयोल्लास ॥
--
                ॥ श्री गु रु च र णा र्प ण म स्तु ॥
__________________________________

--
ॐ
--
॥   श्री गु रु च रि ता नं द   ॥
_______________________
॥ तृतीय उल्लास ॥

ॐ
॥ श्री स द्गु रु स म र्थ ॥
____________________________

नमो  श्रीगुरुचरण पावन ।
प्रकटे  तेथें  गंगेसमान  ।
कृपातीर्थ अमृतजीवन  ।
संजीवनी ॥१
सेवितां कृपासंजीवनीबिंदु ।
गवसे आत्मानंदाचा सिंधु ।
तेणे  वाढो  श्रीगुरुसेवानंदु ।
चरितगानीं ॥२
नवल     नगरी     मुम्बापुरी ।
तिच्या   सदा  अतृप्त  उदरीं ।
नाना उद्योग उलाढाळी भारी ।
रात्रंदिन ॥३
मनुष्य मुंग्यांचें महावारूळ ।
लक्षलक्ष पळती सर्वकाळ ।
मोहलुब्ध  रावरंक सकळ ।
नानाप्रकारें ॥४
नसे    केवळ   मोहनगर  ।
जणूं   पसरे   महाअजगर ।
ग्रासी पचवी क्षुधित उदर ।
असंख्यजीवां ॥५
घेई   चरित्रनायक   तरुण  ।
प्रथम काहीं इंग्रजी शिक्षण ।
उपरान्त   राही   कारकून   ।
अल्पकाळ ॥६
परि स्वभाव स्वतंत्र विचारी ।
तया  रुचेना  कोठें  चाकरी ।
कासया पत्करावी ताबेदारी ।
पोटासाठीं ॥७
शोधितां गवसे स्वतंत्र क्षेत्र ।
मध्यम  व्यवसाय  व्यापार ।
कल्पक वृत्ती उद्योगी जबर ।
सुनिश्चयी ॥८
व्यवसायीं  प्रथम सचोटी ।
तीच यशदायक  हातोटी ।
तेणे  होतसे निश्चित भेटी ।
धनश्रीची ॥९
चरित्रनायका लक्ष्मी प्रसन्न ।
परि   न   विसरे   नारायण ।
आवडे  नित्य   पूजनभजन ।
भगवंताचें ॥१०
यथासमयीं      गृहस्थाश्रम ।
स्वीकारी समाजकर्मी उत्तम ।
पत्नी    सुमतीबाई     परम ।
सहधर्मिणी ॥११
चरित्रनायका व्रताचरण ।
आवडे  नेमाने  उपोषण ।
भुलेश्वरादि     देवदर्शन ।
भक्तिभावें ॥१२
मातोश्रींच्या हातीं फुलें अर्पुनी ।
प्रातः   प्रणाम    पूज्यचरणीं   ।
नित्यचारा  गोमातेच्या  वदनीं ।
सेवाभावें ॥१३
आवडे  ग्रंथ  देवभक्तीपर ।
विशेष नवनाथ भक्तिसार ।
तेणे  गुरुभक्तीचे  संस्कार ।
दृढावती ॥१४
त्याकाळीं नजीक गिरगावांत ।
योगी  आठवले  वास करीत ।
तयापाशीं  योगशिक्षण  घेत ।
आवडीनें ॥१५
समानशील स्नेही उदार ।
यशवंतराव     बागकर ।
तयांसंगें गोष्टी भक्तिपर ।
चालती नित्य ॥१६
बागकर   जाती   संतदर्शना ।
तयांच्यां कथा सांगती नाना ।
भावरसाळ   वर्णन  श्रवणा  ।
लागे गोड ॥१७
साग्रह   वदती  बागकर  ।
"चला  मजसंगें  एकवार ।
संतसंग साधावा हितकर ।
श्रद्धाभावें " ॥१८
देती  उत्तर  चरित्रनायक ।
"तुमचें वचन हितकारक ।
मजहि आदर वाटे सम्यक ।
संतवचनीं ॥१९
परि  ह्या बकाली शहरांत ।
अति दुर्लभ खरा साधुसंत ।
बुवावेषी  संधीसाधु बहुत ।
स्वार्थी भोंदू ॥२०
ऐशा   मनुष्याकृतीचे  चरण  ।
न  कदापि  समस्तक  वंदीन ।
ही माझी प्रतिज्ञा मज प्रमाण ।
निश्चयेंसी ॥२१
शोधुनी  न भेटती  संतजन ।
लाभे आपोआप शुभदर्शन ।
तत्काळ  पटे  अंतरीं  खूण ।
पुण्यबळें ॥२२
ऐसा भाव परम  सोज्वळ ।
पहा होईल सत्वर सफळ ।
पुढील     गुरुकृपारसाळ ।
उल्लासांत ॥२३

   ॥ इति तृतीयोल्लासः ॥
_____________________

॥ श्री गु रु च र णा र्प ण म स्तु ॥
______________________
*
ॐ
--
॥   श्री गु रु च रि ता नं द   ॥
_______________________
॥ चतुर्थ उल्लास ॥

ॐ
॥ श्री स द्गु रु स म र्थ ॥
____________________________
नमो   श्री   सद्गुरुकृपाघन ।
चिदाकाशीं वर्षाव प्रसन्न ।
तेणे भक्तचातकाचें सुमन ।
प्रफुल्लित ॥१
तयाची सुरंग शोभा कोमल ।
स्निग्ध    भावरस   परिमल ।
पसरे    काव्यानंद    मंगल ।
चरितगानीं ॥२
त्याकाळीं परम योगीराज ।
श्रीसिद्धेश्वर महाराज ।
करिती ज्ञानदानाचें काज ।
मुंबापुरींत ॥३
तयांचे दर्शना बागकर जातीं ।
यथाकाळीं अनुग्रह प्राप्ती ।
अंतरीं समाधान पावतीं ।
गुरुकृपेने ॥४
ते म्हंअतीं चरित्रनायकास ।
"चला एकवार दर्शनास ।
ठेवा ममवचनीं विश्वास ।
सत्कारणीं "॥५
सन्मित्राचा आग्रह पाहोनी ।
करी गमन संत दर्शनीं ।
अंतर्मुख बोध पडे श्रवणीं ।
सुकठीण ॥६
परि अंतर्यामीं अभिनव ।
जाणवे संततेजाचा प्रभाव ।
घ्हडे गमन दर्शनास्तव ।
वारंवार ॥७
प्रसन्न कृपाळू सद्गुरुसंत ।
तारक नाममंत्र सांगत ।
पटवून खूण हातोहात ।
निश्चयेंसी ॥८
सद्गुरु बोलतीं शब्द मधुर ।
"तुज हवें तें न चहाती इतर ।
इतर जनां हवें तें खरोख्रर ।
नको तुजला ॥९
पटतां खूण सद्गुरुवचनीं ।
साधक बैसे मनोजप ध्यानीं ।
गुंजरे सुमधुर नामध्वनी ।
अंतरांत ॥१०
होई चित्त एकाग्र सत्वर ।
भासती दिव्य रंग सुंदर ।
लाभली ध्यानावस्था साचार ।
आनंदमय ॥११
लाभतां सप्रचीत समाधान ।
सद्गुरुवचनीं विश्वास पूर्ण ।
परम पद सद्गुरुचरण ।
सत्शिष्यासी ॥१२
लाभो सद्गुरुपरंपरा थोर ।
नवनाथ पंथाची उदार ।
श्रीरेवणनाथ साधार ।
मूळ गुरु ॥१३
तयांपासून श्रीमरुळसिद्ध ।
सिद्धगिरीचे श्रीकाडसिद्ध ।
श्रीगुरुलिंगजंगम प्रसिद्ध ।
निंबरगीचे ॥१४
तत्शिष्य थोर श्री उमदीशराज ।
श्रीभाऊसाहेब महाआज ।
तयांचा समाधिवास सहज ।
इंचगिरीसी ॥१५
तयांचे सत्शिष्य पाथरीवासी ।
श्रीसिद्धरामेश्वर तेजोराशी ।
विज्ञानबोध देती शिष्यांसी ।
निरंतर ॥१६
हाचि थोर सिद्धसंप्रदाय ।
अथवा स्वरूपसंप्रदाय ।
शुद्ध ज्ञान-भक्तीचा समुच्चय ।
आत्मज्ञानीं ॥१७
श्रीसिद्धरामप्रभूचे निश्चित ।
श्रीमारुतीराय अनन्य भक्त ।
पूजनींभजनीं सदा रंगत ।
प्रेमानंदें ॥१८
देहमनीं जातीं लोटांगणीं ।
परमपूज्य सद्गुरुचरणीं ।
नुरली आस्था अंतःकरणीं ।
प्रपंचाची ॥१९
तत्पर प्राप्त कर्तव्यांत ।
पत्नीपुत्र कन्यांसहित ।
परि कर्ता सद्गुरु निश्चित ।
निश्चिय ऐसा ॥२०
सद्गुरुवचन हेंचि शास्त्र ।
वाटे बाकी सकळ अशास्त्र ।
सद्गुरुपदीं निष्ठा हेंचि शस्त्र ।
शिष्यवीरांचें ॥२१
बाणे ऐसा निश्चयाचा निश्चय ।
चित्त सदा निश्चिंत निर्भय ।
प्रकाशे सद्गुरुकृपा सूर्य ।
अंतर्यामीं ॥२२
चाले उत्स्फूर्त सकळ साधना ।
पूजाभजन ध्यान उपासना ।
साधनाकष्ट जाणवेना मना ।
कृपाबळें ।२३
नित्यश्रीसद्गुरुदर्शन ।
अगत्य सेवा धर्मपालन ।
भजन निरूपणश्रवण ।
एकाग्रचित्तें ॥२४
श्रीगुरुसंगें पाथरीग्रामासी ।
जातीं नेमें क्षेत्र इंचगिरीसी
सप्ताहास्तव बागेवाडीसी ।
उत्साहभरें ॥२५
चालता ऐसी यथार्थ साधना ।
ध्यानीं येती साधू देवता नाना ।
दिव्य प्रकाश नाद श्रवणा ।
अंतराकाशीं ॥२६
वाढतां सूक्ष्म बुद्धींचें तेज ।
गुह्य ग्रंथवर्म कळें सहज ।
वैखरी वाणींत प्रकटे ओज ।
प्रतिभादीप्त ॥२७
एकदा गुरुबंधुगृहीं जातीं ।
उत्स्फूर्त निरूपणें सांगतीं ।
आनंदें बागकर वदतीं ।
कौतुकभरें ॥२८
"देववृक्ष सत्यभामा सदनीं ।
परि फुलें रुक्मिणी अंगणीं ।
ऐसें नवल आज वाटें मनीं ।
गुरुकृपेचें ॥२९
लाभला श्रीगुरुसहवास ।
तीन वर्षें श्रीमहाराजांस ।
अंतीं पातलें साल छत्तीस ।
निर्वाणाचें ॥३०
जाणोनि गुरुकार्यसमाप्ति ।
श्रीसिद्धराम देह ठेविती ।
आश्विन वद्य एकादशी तिथि ।
पुण्ययोग ॥३१
हरपे सगुण सद्गुरुरूप ।
हाय, कोठें पूज्य मायबाप ।
भक्तहृदयीं दारुण कंप ।
वियोगाचा ॥३२
शून्य भासे अवघी धरती ।
तप्त दुःखाश्रुधारा झरती ।
कोठें पहावी सद्गुरुमूर्ती ।
प्रियदर्शन ॥३३
दाटे हृदयीं विरह दाहक ।
हरपे, नाठवे तहान भूक ।
स्मरती श्रीगुरुचे शब्द वेधक ।
वारंवार ॥३४
"शिष्यांमाजीं अनेक विद्वान ।
अनेक व्यवसायी सधन ।
अनेक अधिकार संपन्न ।
राजकर्मी ॥३५
परि ऐसा कोण शिष्यवर ।
जो सद्गुरु वचनाखातर ।
सर्वत्याग करण्या तत्पर ।
अनन्यभावें ॥३६
श्रीगुरुचा शोधक शब्दबाण ।
वेधी सत्शिष्याचें अंतःकरण ।
सदा तयाचें अनुसंधान ।
आपेआप ॥३७
न रुचे प्रपंच व्यवसाय ।
आवडे जीवन त्यागमय ।
अनिकेत निःशंक निर्भय ।
वैराग्यशील ॥३८
क्रमे पातली पुढील दिवाळी ।
सर्वत्यागाची उर्मि उसळली ।
भरसणांत पावलें वळलीं ।
परिभ्रमणा ॥३९
मागें सांडिला संपन्न संसार ।
प्रेमळमाता पत्नीकन्यापुत्र ।
कोणासी न सांगतां सत्वर ।
मुंबईत्याग ॥४०
’जयगुरु जयगुरु’ स्मरोनीं ।
निघती निःसंग परिभ्रमणीं ।
पातलें महायोग पीठस्थानीं ।
पंढरीसी ॥४१
त्यजुनी सारें अवशिष्ट धन ।
अंगावर जें वस्त्र प्रावरण ।
तयाचें सढळ दिधलें दान ।
गोरगरीबां ॥४२
शोभे साधा पंचा घोंगडी काठी ।
प्रखर वैराग्य भरतां पोटीं ।
हवी जया गुरुकृपेची भेटी ।
केवळचि ॥४३
चाले अखंड सद्गुरुस्मरण ।
नामस्मरण चिंतनमनन ।
एकाग्रचित्ती अनुसंधान ।
आत्मस्वरूपी ॥४४
नसे अन्नवस्त्राची मुळीं चिंता ।
श्रीसद्गुरु तयांचा रक्षिता ।
जेवीं बालका संभाळी माता ।
रात्रंदिवस ॥४५
नकळे भाषा दक्षिन प्रांती ।
दोन घांस न मागतां मिळती ।
स्वच्छंद पदयात्रेची गति ।
अखंडित ॥४६
दीर्घ वाटचाल चालोनी ।
पोळती पावलें अनवाणी ।
परि आनंद श्रीगुरुस्मरणीं ।
कृपाशीतल ॥४७
सेवितां वृक्षातळीं विश्रांती ।
तप्त पावलें न्याहाळती ।
प्रगटे दिव्य श्रीसद्गुरुमूर्ति ।
प्रियदर्शन ॥४८
तत्काळ सर्वश्रम परिहार ।
उचंबळे गुरुप्रेम अपार ।
कृपामृत सेवितां अनिवार ।
झरती अश्रू ॥४९
मासामागून सरती मास ।
प्रपच विसरोनी सद्गुरुदास ।
दक्षिण भ्रमणांतीं उत्तरेस ।
चालती वाट ॥५०
एकदां भ्रमतां मरुभूमींत ।
निर्जन उजाड रखरखीत ।
सूर्य माथ्यावर धगधगीत ।
मध्यान्ह काळीं ॥५१
अंतरीं अखंड नामस्मरण ।
दिसेना बाह्य विश्रांतिस्थान ।
नसे पाणी शमविण्या तहान ।
जरी ना अन्न ॥५२
पुढें चालती ’जयगुरु’ स्मरोनी ।
सर्व भार सद्गुरुचरणीं ।
तेणे सर्वदा निश्चिंत मनीं ।
परिभ्रमण ॥५३
दिसे अकस्मात् दूर वस्ती ।
विश्रांतीस्तव तिकडे वळती ।
सन्मुख एका झोपडी पुढती ।
उपस्थित ॥५४
अतिथी साधू पाहोनी दारीं ।
मालक देई पाणी भाकरी ।
तेंचि सेवितीं मानुनी अंतरीं ।
गुरुप्रसाद ॥५५
चालतां काही पवलें मार्गांत ।
चमके विचार अवचित ।
कैसी झोपडी वाळवंटांत ।
भेटली इथे ॥५६
सहज वळून मागें पहाती ।
कोठें देसेना झोपडी ती ।
जणू विरली नवल वस्ती ।
स्वप्नासमान ॥५७
प्रत्यक्ष गुरुकृपेचा महिमा ।
देखतां उचंबळे गुरुप्रेमा ।
स्मरतां श्रीसद्गुरु सिद्धरामा ।
झरती अश्रू ॥५८
पदयात्रा चालतां बहुमास ।
पातले राजधानी दिल्लीस ।
जावें हिमालयीं तपश्चर्येस् ।
ऐसी वासना ॥५९
संसार सांडला जाहलें ठीक ।
मिथ्याती उपाधि निरर्थक ।
करावें नरजन्माचें सार्थक ।
गिरिकंदरीं ॥६०
अंतरीं दृढावे ऐसा बेत ।
परि वेगळेंचि विधिलिखित ।
भेटे गुरुबंधु अवचित ।
सन्माननीय ॥६१
गुरुबंधु बोले "अहो निःसंग ।
धन्यधन्य तुमचा सर्व त्याग ।
तेथून पुढें कोणता मार्ग ।
सांगा मजसी" ॥६२
ऐकोनी हिमालयवासाचा बेत ।
गुरुबंधु म्हणे, "नव्हे हें उचित ।
करावें कर्तव्य संसारांत ।
पत्करलें जें ॥६३
प्रपञ्च साधुनी परमार्थ ।
हाचि आम्हां गुरुबोध यथार्थ् ।
पहा गुरुपरंपरा समर्थ ।
काय सांगे ॥६४
जाणोनि निज सत्यस्वरूप ।
प्रपञ्च करावा परमार्थरूप ।
साधावा लोकसंग्रह अमाप ।
सर्वहितासी ॥६५
’तोचि ज्ञानी खरा तारी दुजियांसी’ ।
ओळखा या अभंग-वचनासी ।
लोकारण्यामाजी एकांतवासी ।
यथार्थ ज्ञानी ॥६६
जैसें कमलपत्र पाण्यांत ।
अथवा तरंगे नवनीत ।
तैसाज्ञानी राहे संसारांत ।
स्थितप्रज्ञ" ॥६७
ज्येष्ठ गुरुबंधु गुरुसमान ।
त्याचें वचन मानुनी प्रणाम ।
मान्य जाहलें अंती गमन ।
मुंबापुरीसी ॥६८
गुरुबंधू स्नेहशील उदार ।
सहाय्य करण्या अतितत्पर ।
साधुवेष त्यागुनी सत्वर ।
माघारीं येतीं ॥६९
संतोषतीं निकट आप्तजन ।
अवघे गुरुबंधु सज्जन ।
चाले उदंड गुरुभजन ।
आनंदभरें ॥७०
भावी भक्तांचें सौभाग्य परम ।
लाभले श्रीमहाराज अनुपम ।
तीच कथा ऐका रसाळ पञ्चम ।
उल्लासांत ॥७१
--
॥ इति चतुर्थोल्लास ॥
______________________

॥ श्री गु रु च र णा र्प ण म स्तु ॥
______________________
*
ॐ
--
॥   श्री गु रु च रि ता नं द   ॥
_______________________
॥ पञ्चम उल्लास ॥
________________________
ॐ
॥ श्री स द्गु रु स म र्थ ॥
____________________________

नमो श्रीसद्गुरु आत्मारामा ।
निर्विकल्प परमानंद धामा ।
न कळे न कळेतव महिमा ।
वेदश्रुतीसी ॥१
तव कृपाबळें केवळ ।
गाईन चरितगान रसाळ ।
वाक्दुर्बळासी वाणीबळ ।
तवप्रसादे ॥२
श्रीमहाराज सोसती शांतमनीं ।
व्यवसायाची अपार हानी ।
चरितार्थस्तव  बैसती दुकानी ।
एकमेव ॥३
पडती अन्य दुकाने परहाती ।
परि श्रीमहाराज संतोषती ।
म्हणती बरवें जाहले गेली ती ।
उपाधिभारी ॥४
उपजीविकेस्तव व्यवसाय ।
व्यवहार करिती हस्तद्वय ।
परि चित्त सदातन्मय ।
गुरुस्मरणीं ॥५
मुखीं अंतरीं सहज मौन ।
जनीं परिमित संभाषण ।
स्वरूपानुसंधानी सदामग्न ।
अंतर्मुख ॥६
एकमुखी निष्ठा सद्गुरुचरणीं ।
न वाटे जावें बाह्य देवस्थानी ।
अथवा अन्य साधुदर्शनीं ।
कदाकाळीं ॥७
ध्यानधारणा नित्यनेमस्त ।
चाले सर्वदा सहजस्फूर्त ।
त्रिकाल भजनीं प्रेमे रंगत ।
अनन्यभावें ॥८
दासबोध योगवासिष्ठवाचन ।
चाले अंतरीं चिंतनमनन ।
ध्यानामाजी शंकानिरसन ।
आपेआप ॥९
हरपे भान उत्कट भजनीं ।
दंग आत्मप्रकाश दर्शनीं ।
झळके तेजाळ कुंडलिनी ।
आत्मशक्ति ॥१०
नाना दिव्य अनाहत नाद ।
उसळे अंतरीं परमानंद ।
ऐसा लाभे दिव्य गुरुप्रसाद ।
सुधामधुर ॥११
जैसा गज शिरतांमदोन्मत्त ।
झोपडी भग्न डळमळीत ।
तैसा देह होय व्याधिग्रस्त ।
योगसाधनीं ॥१२
परि सद्गुरुनिष्ठा अढळ ।
तेचिं सत्शिष्याचे खरें बळ ।
तेणें शीघ्र निरसती सकळ ।
अधिंव्याधी ॥१३
होतां चित्तशुद्धिसाधना पूर्ण ।
जाहलें निजांगें स्वरूपज्ञान ।
अपरोक्ष सच्चिदानंदघन ।
साक्षात्कार ॥१४
प्रकटे अलक्ष आत्मज्योति ।
शुद्ध निजरूप जगज्ज्योति ॥
नित्य निरंजन सर्वात्मत्मस्थिति ।
अद्वयवस्तु ॥१५
तेंचि शुद्ध चैतन्य-रसाळ ।
श्रीगुरुकृपेचें अमृतफळ ।
जीवनमुक्तिरूप केवळ ।
सिद्धस्थिति ॥१६
चाले निर्लिप्त बाह्य व्यवहार ।
सुखदुःखीं समदृष्टि सुस्थिर ।
सौम्य शांत सुधीर गंभीर ।
स्थितप्रज्ञ ॥१७
झेलती नाना आघात दारुण ।
माता-पिता-कन्या निधन ।
व्यवसायी अपार हानी कठिण ।
समस्यारूप ॥१८
परि निश्चिंत निर्भय निश्चल ।
वदती सिसुनी विपत्ती सकळ ।
"असेल माझे भाग्य तर येतील ।
संकटें नित्य "॥१९
टाळण्या उपाधि कोठें न जातीं ।
अथवा कोणासी न पाचारती ।
दुकानीं वा गृह-गुहेंत बैसतीं ।
एकांतवासी ॥२०
परि पुष्पगंध वा सत्त्वतेज ।
कधीं ना कधीं प्रकटे सहज ।
तैसे तळपती श्रीमहाराज ।
तपोमूर्ति ॥२१
प्रिय गुरुबंधू श्रीभाईनाथ ।
शांत सौम्य सात्त्विक यथार्थ ।
चोखाळती ज्‘जान-भक्ति सुपंथ ।
निश्चयेंसी ॥२२
ते भेटती रात्री नित्य नियमित ।
तयांसंगें ज्ञानचर्चा एकांतांत ।
उपेक्षुनी सकळ वर्षा शीत ।
विघ्नेंनाना ॥२३
उभयतांची गाध स्नेहभेटी ।
तियेसी न होय कदापि तुटी ।
असतां एकरूप ज्ञानदृष्टि ।
विज्ञानासी ॥२४
पाहोनी प्रगट सिद्धतेज ।
जमती चहाते भक्त सहज ।
परि उपेक्षती श्रीमहाराज ।
तैसी उपाधि ॥२५
विनविति भक्त वारंवार ।
करावा गुरुबोध सत्वर ।
राहू अज्ञापालनी तत्पर ।
सर्वकाळीं ॥२६
परि श्रीमहाराज दुर्लक्षती ।
गुरुपदाची उपाधि टाळती ।
रोखुनी दाहक दृष्टिं बोलती ।
कठोर शब्द ॥२७
गुरुदीक्षेस्तव हट्टी भक्तांसी ।
धाडिती अन्य गुरुबंधूपाशीं ।
परि कदापि न रुचे अनन्यांसी ।
पर्याय तैसा ॥२८
प्रतीक्षा करिती ऐसे भक्त ।
वर्षानुवर्षें दर्शना जात ।
गुरुकृपेस्तव तळमळे चित्त ।
अतिशयेंसी ॥२९
सद्गुरु-आदेश लाभोनि अंतॊं ।
श्रीमहाराज नाममंत्र देतीं ।
ज्ञान-भक्तीचा बोध करिती ।
अमृतोपम ॥३०
शिष्य जमती गुरु-आश्रामात ।
श्रीसिद्धराम पूजन नियमित ।
ध्यान-भजनीं निरूपणीं रंगत ।
श्रीगुरुसंगें ॥३१
श्रीमहाराज स्नेहाळ ।
निर्लोभी निस्पृह निर्मळ ।
चाले ज्ञानदान नित्य बहुकाल ।
निरपेक्ष ॥३२
वाक्शैली न-विचारी उत्स्फूर्त ।
प्रभावी आत्मनिश्चयी निश्चित ।
विशिष्टार्थ आगळे स्वप्रचीत ।
आध्यात्मिक ॥३३
गुरुसामर्थ्याची प्रचीति शिष्यांसी ।
परि नसे भीड श्रीमहाराजांसी ।
मानती सिद्धि-चमत्कारांसी ।
अस्पृश्यचि ॥३४
प्रगट अभिमान गुरुनाम ।
श्रीनिसर्गदत्त यथार्थ परम ।
आकळे ज्ञानदृष्टीने वर्म ।
विनासायास ॥३५
निसर्ग म्हणजे अखंड सहज ।
दत्त म्हणजे हजर प्रत्यक्ष ।
निसर्गदत्त म्हणजे सत्यस्वरूप ।
श्रीसमृद्ध ॥३६
श्रीमहाराज कांहीं न मागती ।
भार न घालती शिष्यांवरतीं ।
श्रीसमर्थवचन निरोपिती ।
स्वप्रचीतीनें ॥३७
"ऐका शिष्या येथीच वर्म ।
स्वयें तूंचि आहेसी ब्रह्म ।
ये विषयीं संदेह भ्रम ।
धंरुचि नको ॥३८
सोऽहं आत्मा स्वानंदघन ।
अजन्मा तो तूंचि जाण ।
हेंचि साधूचें वचन ।
सदृढ धरावें ॥३९
हाचि गुरुमंत्र बोध यथार्थ ।
साधी साधकाचा परम स्वार्थ ।
शिवस्वरूपें होय परमार्थ ।
स्वरूपसिद्ध ॥४०
शोधावें अखंड सावधान ।
अहं जाणिवेचे उगमस्थान ।
तेंचि निजांगें शुद्ध आत्मज्ञान ।
सर्वात्मक ॥४१
त्या ठायीं प्रकटे मूळ कालातीत ।
आपलें असणें अवस्थातीत ।
अलक्ष अनाम स्वरूप शाश्वत ।
आत्मपद ॥४२
ऐसें उत्स्फूर्त स्वानंदघन ।
सहज स्वस्वरूपानुसंधान ।
हेंचि सोपें नैसर्गिक साधन ।
निसर्गयोग ॥४३
धरावें निसर्ग-योग वर्म पोटीं ।
साध्य-साधक-साधन-त्रिपुटी ।
सांडुनी आपली आपणा भेटी ॥
मूळठायीं ॥४४
सद्गुरुबोधाची ही ज्ञानज्योति ।
साधकांसी विशुद्ध तेजारति ।
सेवितां विवेक वैराग्य प्राप्ति ।
विभूतिरूप ॥४५
सद्गुरुप्रसादज्ञानामृत ।
संतोष समाधान अखंडित ।
सदा अंतर्मुख आत्मरत ।
गुरुचरणीं ॥४६
शांतिलाभ निजांगें अमोलिक ।
यथार्थ जीवनाचें सार्थक ।
ऐसा सद्गुरुचरणसेवक ।
कृतकृत्य ॥४७
ईश्वर- गुरु-आत्मा एकरूप ।
ऐसा निजविश्वास आपेआप ।
तोचि आत्मयोगी परंतप ।
सद्गुरुभक्त ॥४८
धन्य धन्य सद्गुरुभक्ति ।
धन्य धन्य गुरुकृपाप्राप्ति ।
न वर्णवे निगूढ महति ।
अवर्णनीय ॥४९
अगम्य संतसद्गुरुमहिमा ।
न चले मायिक सगुण उपमा ।
सहज मौन अथांग गुरुप्रेमा ।
मौनामाजी ॥५०
आतां विश्वात्मकें सद्गुरुदेवें ।
येणें शब्दोल्लासे संतोषावें ।
ऐकतां बोबड बोल हेलावें ।
माऊली जैसी ॥५१
नुरे अक्षम लेखणीची धांव ।
बरवा गुरुपदीं मौन भाव ।
विनवी गुरुदास द्यावा ठाव ।
कृपावक्षीं ॥५२
--
इति पञ्चमोल्लासः
_____________________

॥ श्री गु रु च र णा र्प ण म स्तु ॥
______________________
ॐ